U bent hier
Aristoteles, de ‘Linnaeus-van-de-zee’ avant la lettre
|
De grote klassieke filosoof Aristoteles zag het levenslicht in 384 v.Chr. Tot zijn zestiende vormde het Noord-Griekse stadje Stagira zijn vaste verblijfplaats. Vervolgens zou hij twintig jaar lang, verbonden aan de Academie in Athene, les krijgen van zijn lichtende voorbeeld Plato. Na diens dood huwde Aristoteles en trok hij de wijde wereld in om o.a. vijf jaar door te brengen in Klein-Azië en op Lesbos. Daarna keerde hij op uitnodiging van Filip van Macedonië terug naar zijn geboorteland, om er les te geven aan diens 13-jarige zoon Alexander (de latere Alexander de Grote). Terug in Athene richtte hij vervolgens zijn eigen filosofische school (het Lyceum) op, gaf er dertien jaar les en publiceerde het merendeel van zijn wijsgerige en wetenschappelijke werk. In toenemende mate verdiepte hij zich in het empirisme, waarbij hij theorie combineerde met waarneming, en zo steeds meer afstand nam van zijn leermeester Plato. Na een lang en bewogen leven stierf Aristoteles in 323 v.Chr in Chalcis, op het eiland Euboea. Aristoteles was een universeel wetenschapper met een zeer brede interesse. Hij legde de fundamenten van diverse wetenschappelijke disciplines. Terwijl geneeskunde, wiskunde en astronomie reeds waren ontwikkeld door Pre-Socratische filosofen, was Aristoteles de eerste die de wetenschappelijke methode definieerde. Hij zou ook een start maken met het bestuderen van levende organismen. Biologie (epistēmē) was dan ook één van zijn favoriete disciplines en verantwoordelijk voor zo’n 20% van Aristoteles zijn schrijfsels. Zo was hij het die als eerste de biodiversiteit systematisch observeerde en beschreef. Hij ontwikkelde ook de eerste faunistische classificaties. Geen wonder dat Charles Darwin dweepte met zijn werk en hem vergeleek met Carl Linnaeus. Een andere grootheid van de evolutie uit de 20ste eeuw, Ernst Mayr, noemde hem zelfs de ‘vader van de biologische classificatie’. |
|
Naast een uitgesproken gang naar kennis, kan zijn interesse in de mariene biologie ook in verband worden gebracht met de relatie die hij met de zee had. Hij was immers vertrouwd met de grote variatie aan vis en ongewervelden die geoogst en geconsumeerd werden door de Egeïsche kustgemeenschappen (zoals aangetoond door archeologische vondsten). Aristoteles voerde trouwens het grootste deel van zijn mariene onderzoek uit tijdens zijn verblijf op het eiland Lesbos, en – zoals ook blijkt uit zijn zoölogische werken – vooral dan in de baai van Kalloni. Daar hielpen lokale vissers hem bij de studie van de mariene biodiversiteit en bij het aanbrengen van materiaal voor zijn anatomische werk. Hij zou er met eigen ogen aspecten van de biologie en het gedrag van tal van zeedieren observeren. Zijn kennis van de zeefauna is opmerkelijk, vooral dan als we bedenken dat hij leefde en werkte in een tijd zonder enige onderzoeksuitrusting. Microscopen en diepzeeduiken zouden nog lang op zich laten wachten…
Het hoeft dan ook niet te verwonderen dat Aristoteles, met zijn gigantische bijdrage tot de biologie en de biodiversiteit, de aandacht heeft getrokken van hedendaagse zeewetenschappers. In hem zien ze een pionier in de zoektocht naar de wortels van de mariene biologie, kennis die de basis kan leggen voor een vergelijking tussen de leefomstandigheden nu en toen. Bovendien kan deze ervaring nuttig zijn voor andere takken van de wetenschap, alsook voor historici, archeologen en wijsgeren.
 |
 |
|
Transcript van Aristoteles’ Historia animalium daterend uit de 12de eeuw, aangetroffen in Constantinopel (het huidige Istanbul) en momenteel aanwezig in de collectie van de Biblioteca Medicea Laurenziana in Florence, Italië. Foto: Sailko / Wiki Commons. |
Illustratie van een krab in de ‘Kitab Na't al-hayawan’, een Arabische vertaling van delen van Aristoteles zijn werk rond (mariene) biologie uit de 13de eeuw. De originele tekeningen, door Aristoteles gepubliseerd in een extra volume Anatomai, raakten verloren. Foto: © The British Library Board (Or. 2784 f.87v). |
Ter erkenning van de belangrijke bijdrage van Aristoteles tot de wijsbegeerte en de wetenschappen, betitelde UNESCO 2016 (i.e. 2400 jaar na diens geboorte) tot het “Aristoteles Jaar”. Om zijn specifieke bijdrage aan de mariene wetenschappen te vieren, brengen we nog 4 verhalen, die telkens wetenschappelijke bevindingen van onze Griekse held in de taxonomie, de ecologie en in de biogeografie van soorten, linken aan hedendaagse acties. Nu lopende internationale initiatieven als het Wereldregister van Mariene Soorten (WoRMS), het Europese LifeWatch project (met Belgische en Griekse bijdrage), het Europese Mariene Observatie en Data Network (EMODnet) en de Europese node van het Ocean Biodiversity Information System (EurOBIS) zijn heel wat aan Aristoteles verschuldigd. Laat ons dus even stilstaan bij hoe de man ook vandaag nog een invloed uitoefent op het mariene biodiversiteitsonderzoek!
Bronnen:
- Ganias K., Mezarli C. and Voultsiadou E. (submitted). Aristotle as an ichthyologist. Aegean fish diversity 2400 years ago.
- Lloyd G.E.R. (1970). Early Greek Science: Thales to Aristotle. The Norton Library, New York.
- Leroi A.M. (2014) The Lagoon: How Aristotle Invented Science. Bloomsbury Publishing, London.
- Mylona D. (2008) Fish-eating in Greece from the fifth century B.C. to the seventh century A.D. A story of impoverished fishermen or luxurious fish banquets? (BAR International Series 1754). Archaeopress, Oxford.
- Shields C. (2012) Aristotle’s philosophical life and writings. In: The oxford handbook of Aristotle. (ed C. Shields). Oxford University Press, New York.
- Voultsiadou E. and Vafidis D. (2007) Marine invertebrate diversity in Aristotle’s zoology. Contributions to Zoology 76, 103-120.
English